Aktualna działalność

Szczecińskie Towarzystwo Naukowe, liczące obecnie 334 członków, skupia elitę naukową Szczecina – tytularnych profesorów i doktorów habilitowanych oraz stosunkowo nielicznych doktorów legitymujących się znaczącymi osiągnięciami naukowymi, w tym młodych pracowników nauki wyróżnionych medalem STN Amicus Scientiae et Veritatis. Przyjmowanie na członków odbywa się w sposób kwalifikowany na wniosek członków zwyczajnych, a przynależność do Towarzystwa nobilituje pracownika nauki. Tym samym zostaje on włączony do grona tej inteligencji, którą cechuje wysoki poziom intelektualny, kulturalny i moralny oraz gotowość bezinteresownego poświęcenia czasu i trudu wyższym celom. W otaczającym świecie ludzi interesu, bezwzględnie realizujących własną karierę, dobrze jest spotkać szlachetne wzorce osobowe godne uczonych.

Wśród ogólnej liczby członków STN jest 132 członków nadzwyczajnych, 194 członków zwyczajnych i 8 członków honorowych. Najliczniej są reprezentowane uczelnie Szczecina – w kolejności: Akademia Rolnicza, Pomorska Akademia Medyczna, kierunki humanistyczne i ekonomiczne Uniwersytetu Szczecińskiego, Politechnika Szczecińska i Wyższa Szkoła Morska; nielicznie – inne kierunki Uniwersytetu Szczecińskiego. Można przewidywać, że w miarę podnoszenia kwalifikacji naukowych przez młodą kadrę akademicką wyrównają się proporcje między uczelniami i będzie wzrastać liczba członków STN. Mocne, zintegrowane środowisko naukowe wyznacza bowiem pozycję ośrodka akademickiego w skali kraju oraz dobrze służy promowaniu miasta i regionu.

Szczecińskie Towarzystwo Naukowe stale dąży do podnoszenie poziomu życia naukowego o szerokim zasięgu społecznym. Realizuje to przez inicjowanie badań ważnych dla naświetlenia problemów regionalnych oraz prowadzenie działalności wydawniczej i edukacyjnej. Największą trudnością jest brak środków finansowych na pokrywanie podstawowych potrzeb STN. Pewnym rozwiązaniem byłoby przyznanie przez władze wojewódzkie stałego wsparcia z przeznaczeniem na konkretne badania naukowe i działalność wydawniczą.

Zadania na przyszłość to udział nauki w rozwiązywaniu konkretnych zadań praktycznych z wykorzystaniem wiedzy i właściwej metodologii. STN może wskazywać i rekomendować specjalistów z różnych dziedzin oraz ułatwić nawiązanie z nimi kontaktu. Może również, stosownie do potrzeb, organizować odpowiednie zespoły badawcze.

Szczególna będzie rola Towarzystwa w opracowywaniu tematów interdyscyplinarnych, wymagających wszechstronnego naświetlenia z pozycji różnych dziedzin naukowych, w aspekcie społecznym, socjologicznym, przyrodniczym, ekonomicznym, administracyjnym, co może być bardzo ważne na przykład w działalności samorządów gminnych. Są to na przykład problemy:

• zdrowia mieszkańców na tle warunków środowiska i organizacji lecznictwa,
• kształcenia, oświaty społecznej, organizacji szkolnictwa,
• komunikacji i transportu, zaopatrzenia i rynku rolnego,
• rolnictwa, zdrowej żywności, upraw specjalnych, kooperatyw, agroturyzmu,
• wykorzystania lokalnych źródeł energii,
• ochrony przyrody, skażenia środowiska, składowania odpadów, recyklingu.

Poprawna diagnoza sytuacji, oparta na konkretnych badaniach, będzie prowadzić do racjonalnych rozwiązań, które należy zastosować, by nie pogłębiać biedy, nie mnożyć „ludzi zbędnych", nie niszczyć infrastruktury.

Szczecińskie Towarzystwo Naukowe oferuje współpracę w popularyzowaniu wiedzy na różnych poziomach. W roku 1998 zapoczątkowano działalność „Wszechnicy Młodzieżowej" dla młodzieży licealnej i studentów, finansowanej przez Biuro Urzędu Miejskiego w Szczecinie ds. Współpracy z Organizacjami Pozarządowymi. Bogaty zestaw ważnych i aktualnych tematów zaproponowali profesorowie – wybitni specjaliści określonych dziedzin. Akcja ta, przyjęta przez młodzież z dużym zainteresowaniem, może być kontynuowana. Towarzystwo może też podjąć działalność oświatową, adresowaną do dorosłego społeczeństwa, mającą na celu na przykład rozwijanie świadomości i kultury ekologicznej – dziedziny tak bardzo zaniedbanej. STN może zaoferować specjalne formy dokształcenia działaczy samorządowych zarówno w zakresie ekologii jak i innych zagadnień, którymi się zajmują w swojej pracy zawodowej.

Na zakończenie powtórzmy za prof. zw. drem hab. Józefem Rutkowskim (1996): „Przyszłość Szczecińskiego Towarzystwa Naukowego, jako wspólnej organizacji ludzi nauki, zależeć będzie od ogólnych tendencji opierania rozwoju na osiągnięciach naukowych i doceniania roli nauki w życiu społecznym".

Dotychczasowa działalność

Podstawowym zadaniem Towarzystwa zawsze było organizowanie posiedzeń naukowych, a tematy specjalistyczne podejmowały przede wszystkim poszczególne wydziały STN. Przez wiele lat posiedzenia odbywały się bardzo regularnie i cieszyły dużą frekwencją. W Sprawozdaniach Szczecińskiego Towarzystwa Naukowego zamieszczano nie tylko streszczenia wygłoszonych referatów, ale również informacje o przebiegu ożywionych dyskusji, które nadawały wysoką rangę naukową tym spotkaniom. Była to prawdziwa kuźnia kadr naukowych Szczecina, zwłaszcza że wydziały rekomendowały do druku w STN prace naukowe, które autorzy mieli obowiązek zreferować i poddać ocenie na posiedzeniu naukowym. Z upływem lat zainteresowanie posiedzeniami naukowymi, niestety, zmalało, jednak wydziały, które konsekwentnie prowadzą tę formę działalności – zwłaszcza Wydział II Nauk Przyrodniczych i Rolniczych, oraz Wydział III Nauk Medycznych, zawsze mają na zebraniach dobrą frekwencję i wielu chętnych do prezentowania swoich prac badawczych. Słuszny wymóg, stawiany przez różne wydawnictwa naukowe, zreferowania pracy na odpowiednim forum, odgrywa tu pozytywną rolę. Takie wymagania STN stawia pracom przyjmowanym do druku w „Szczecińskich Rocznikach Naukowych".

Sesje naukowe o charakterze plenarnym organizował Zarząd we współpracy z poszczególnymi wydziałami. Od pierwszych lat organizowano sesje, które w pierwszym cyklu były poświęcone zachodniopomorskim grodom: Kamieniowi Pomorskiemu (w 1958 r. i ponownie z okazji 700-lecia miasta w 1974 r.), Kołobrzegowi (1959 r.), Stargardowi Szczecińskiemu (1961 r.), Pyrzycom (1964 r.). Były to sesje wyjazdowe, które wzbogaciły werbalną prezentację wyników badań o bezpośrednie poznanie zabytków kultury i innych śladów przeszłości. Aktualnej tematyce gospodarczej poświęcono kilkudniową sesję wyjazdową (w 1963 r.) na temat zespołu portowego Szczecin-Świnoujście. Z okazji tysiąclecia bitwy pod Cedynią zorganizowano w 1972 r. sesję. Powiązanie tematyki historycznej i gospodarczej nastąpiło na sesji wyjazdowej Cedynia-Dolna Odra w 1973 r. Wszystkie sesje naukowe miały na celu popularyzację najnowszych wyników badań oraz przeniesienie ich do działalności praktycznej w danym regionie, a jednocześnie służyły ożywieniu ruchu umysłowego w ośrodkach powiatowych, współorganizatorach tych wartościowych imprez.

Popularyzację wiedzy, będącą ważnym kierunkiem działalności, w formie cyklów wykładów powszechnych na tematy współczesne, prowadzili specjaliści, członkowie STN. Wykłady (początkowo kilka, a później kilkanaście rocznie) odbywały się systematycznie według ogłaszanego na każdy rok szczegółowego planu i terminarza.

Działalność STN w całym tym okresie była wszechstronna i ożywiona także w zakresie współpracy z Polską Akademią Nauk i towarzystwami naukowymi, w tym z Radą Towarzystw Naukowych i Upowszechniania Nauki przy PAN.

W roku 1966 Szczecińskie Towarzystwo Naukowe włączyło się do obchodów dwudziestolecia nauki polskiej na Pomorzu Szczecińskim, organizując uroczystą sesję inaugurującą obchody (15.04.1966 r. w Filharmonii Szczecińskiej), a na zakończenie – dwudniową sesję (29-30.12.1966 r.) podsumowującą działalność szczecińskich uczelni. Było to jednocześnie podsumowanie dziesięciu lat działalności STN, przedstawione w publikacji L. Babińskiego Dziesięciolecie Szczecińskiego Towarzystwa Naukowego 1956-1966.

Działalność wydawnicza od początku należała do głównych zadań Szczecińskiego Towarzystwa Naukowego. Polska Akademia Nauk stale finansowała wydawnictwa naukowe STN, natomiast obowiązek utrzymywania Towarzystwa (siedziby, etatów pracowników biura i in.) wzięły na siebie władze wojewódzkie. Najdłużej środki te płynęły z Wydziału Kultury Urzędu Wojewódzkiego w Szczecinie.

W kolejnych latach Szczecińskie Towarzystwo Naukowe odgrywało wiodącą rolę w życiu naukowym Szczecina. Sesje plenarne były poświęcone wszelkim przejawom gospodarki narodowej, w tym gospodarki morskiej i śródlądowej gospodarki wodnej, sprawom rolnictwa, ochrony zdrowia i ochrony środowiska. Trudno wymieniać tytuły wszystkich konferencji, ponieważ odbywało się ich kilka rocznie. Oto przykłady, wskazujące na różnorodność problemów, najczęściej związanych z naszym regionem.

• organizacja „Roku Kopernikowskiego" – Sesja Kopernikowska -1972r.
• Zagadnienia zdrowotne w przemyśle stoczniowym – 1.06.1974 r.
• Przemysł rolnictwu. Police – analiza osiągnięć i zagrożeń – 19-20.03.1976 r.
• Zagadnienia zdrowotne w gospodarce morskiej – 11.1976 r.
• Bałtyk i jego wody dopływowe – w grudniu 1977 r.
• Odra -jej znaczenie w gospodarce narodowej i międzynarodowej – konferencja o zasięgu krajowym, zorganizowana w Szczecinie 30.11.-1.12.1978 r. wspólnie z Wrocławskim Towarzystwem Naukowym i Instytutem Śląskim w Opolu.
• 60 rocznica powstania wielkopolskiego – w grudniu 1978 r.
• Rozwój nauk społecznych i humanistycznych w XXXV-leciu PRL-10-11.04.1980 r.
• Optymalizacja produkcji rolniczej na obszarze zlewni rzeki Płoni z zachowaniem czystości jeziora Miedwie — 12.06. 1980r. wspólnie z Akademią Rolniczą.
• Stosunki wodne w zlewniach rzek Przymorza i dorzecza dolnej Wisły ze szczególnym uwzględnieniem gospodarki wodnej jezior
• sesja wyjazdowa w Słupsku we współpracy z tamtejszym Instytutem Melioracji i Użytków Zielonych, 23-24.10.1980 r.

Wymienione tytuły nie wyczerpują całej gamy konferencji, organizowanych nie tylko przez Zarząd STN, ale również -jako konferencje krajowe – przez poszczególne wydziały, najczęściej we współpracy z towarzystwami specjalistycznymi. Były one zawsze wspomagane przez STN finansowo i organizacyjnie, gdyż miały duże znaczenie dla promowania szczecińskiej nauki szerokiemu gronu odbiorców z różnych krajowych i zagranicznych ośrodków naukowych.

W dwudziestą rocznicę utworzenia Szczecińskiego Towarzystwa Naukowego odbyła się w dniach 8-9.12.1976 r. sesja poświęcona „Nauce polskiej na Pomorzu Szczecińskim w trzydziestoleciu 1946-1976". Materiały pod takim tytułem zostały wydane pod red. H. Lesińskiego (1979). W ramach obchodów trzydziestolecia nauki polskiej na Pomorzu ukazało się też ważne opracowanie zbiorowe pod red. E. Terebuchy i S. Borowca Społeczno-gospodarcze funkcje nauki (1981): część I – Nauki geograficzne – ekonomia – oświata, część II – Rola nauk przyrodniczo-rolniczych w ochronie środowiska.

Trudny okres lat osiemdziesiątych zaciążył na działalności STN z powodu ograniczeń finansowych, pogłębiającego się braku papieru na druk książek oraz konieczności przejścia na technikę małej poligrafii. Mimo to nadal ukazywały się publikacje dzięki sponsorom, którzy finansowali poszczególne tytuły. Wyraźnie jednak zmalała liczba publikacji. W lepszej sytuacji były „Szczecińskie Roczniki Naukowe" pod red. E. Miętkiewskiego, których pierwsze numery od 1984 r. wydawał, w dobrej formie edytorskiej, Zakład Narodowy im. Ossolińskich i rozprowadzał do wszystkich ośrodków naukowych w kraju i za granicą.

Oprócz autorskich publikacji naukowych każdego roku wydawano materiały z dorocznych sesji naukowych poświęcanych tak ważnym problemom, jak:

• Idea powołania Uniwersytetu w Szczecinie (25.02.1982 r. – konferencja międzywydziałowa).
• Polityka morska Eugeniusza Kwiatkowskiego (18.04.1983 r.).
• Problemy ochrony środowiska strefy przybrzeżnej Pomorza Zachodniego (19-21.10.1984 r.).
• Udział nauki i szkolnictwa wyższego w rozwoju Pomorza Zachodniego (14.12.1985 r.).
• Kierunki i determinanty społeczno-gospodarczego rozwoju Polski i regionu szczecińskiego (12.12.1986 r. w trzydziestą rocznicę utworzenia Szczecińskiego Towarzystwa Naukowego).
• Zagrożenia i ochrona środowiska przyrodniczego regionu szczecińskiego (14.12.1987 r.).
• 70-łecie odzyskania niepodległości Polski (11.11.1988 r.).
• Eugeniusz Kwiatkowski – twórca polskiej polityki morskiej (14.12.1988 r.).

W roku 1984, decyzją z 21 lipca, został utworzony Uniwersytet Szczeciński, do czego Szczecińskie Towarzystwo Naukowe dążyło konsekwentnie przez wszystkie lata swojej działalności. Warto tu przypomnieć, że idea powołania uniwersytetu w Szczecinie stale była obecna w programach posiedzeń Prezydium STN bądź całego Zarządu. Na przykład, w 1959 roku, gdy wydawało się, że idea jest bliska realizacji, starania o utworzenie uniwersytetu omawiano na siedmiu posiedzeniach. Latami podejmowano wiele działań w Ministerstwie Szkolnictwa Wyższego i na Uniwersytecie im. Adama Mickiewicza w Poznaniu, którego filię utworzono w Szczecinie. Szukano wsparcia w Polskiej Akademii Nauk, by pozyskać dla sprawy wybitne postaci świata nauki. Na zaproszenie STN gościł w Szczecinie prof. Aleksander Gieysztor – prezes PAN, i prof. Zdzisław Kaczmarek – sekretarz naukowy PAN (1981 r). Rola STN w dążeniu do utworzenia w Szczecinie uniwersytetu była wiodąca, jeśli chodzi o koncepcję i koordynację prac przygotowawczych – tak w środowisku naukowym jak i w społeczeństwie. Trwało to aż do połowy 1982 r. Później sprawę przejął Komitet ds. Powołania Uniwersytetu, do którego także weszli przedstawiciele STN – 12 członków STN, w tym funkcję przewodniczącego pełnił prof. dr Piotr Zaremba, a wiceprzewodniczącego prof. Władysław Górski – prezes STN.

W tym czasie Wojewoda Szczeciński wyraził pisemnie podziękowanie Szczecińskiemu Towarzystwu Naukowemu za działania na rzecz utworzenia w Szczecinie Uniwersytetu Zachodniopomorskiego. Skierował również do zaopiniowania Wstępną koncepcję powołania i organizacji uniwersytetu z prośbą o formalne przedstawienie stanowiska w tej sprawie. Wojewoda podkreślił ścisłą współpracę, która doprowadziła do formalnego i faktycznego skupienia wspólnej działalności w ramach Komitetu ds. Powołania Uniwersytetu. Powołanie Uniwersytetu Szczecmskiego jest świadectwem roli, jaką Szczecińskie Towarzystwo Naukowe odegrało w rozwoju regionu.

Można też przytoczyć przykład skutecznego współdziałania w utworzeniu w Szczecinie Filii Polskiej Akademii Nauk (Oddział w Gdańsku), w czym uczestniczyli członkowie STN: przewodniczący Filii – prof. dr Piotr Zaremba i prof. dr hab. Zygmunt Chudecki – pełnomocnik sekretarza naukowego Oddziału. Wspólnym staraniem uruchomiono ..Wszechnicę PAN", gdzie większość wykładów prowadzili członkowie Szczecińskiego Towarzystwa Naukowego. STN nawiązało też stałe związki z Polską Akademią Nauk, mając swego reprezentanta w Radzie Towarzystw Naukowych PAN.

W roku 1986 z inicjatywy prof. dra hab. Kazimierza Stojałowskiego Zarząd STN ustanowił medal Amicus Scientiae et Veritatis dla wyróżniających się młodych naukowców, przyznawany w drodze konkursu przeprowadzanego na każdym z wydziałów STN. Do roku 1999 medal otrzymało 60 osób, głównie pracowników szczecińskich uczelni, a wyróżnienie to cieszy się wysokim prestiżem. Laureaci uzyskują przywilej wstąpienia do Szczecińskiego Towarzystwa Naukowego jako członkowie nadzwyczajni.

W roku 1992 Towarzystwo włączyło się do powołania Międzyuczelnianego Komitetu Ochrony Środowiska w Szczecinie, którego posiedzenia odbywały się w siedzibie STN. W celu promowania placówek naukowych zajmujących się tą tematyką wydano Informator (Jasnowska, Jaszczyński 1992), w którym przedstawiono potencjał naukowy i wyposażenie różnych jednostek organizacyjnych, gotowych podjąć współpracę na rzecz ochrony środowiska przyrodniczego. Zamieszczono również wykaz publikacji z tego zakresu i przegląd aktualnie prowadzonych prac naukowo-badawczych. Tematyka ta była też przedmiotem sesji plenarnej ..Ekologia i ochrona środowiska – możliwości i propozycje nauki szczecińskiej" (9.12.1992 r.). Kontynuacją działań było przygotowanie dużej publikacji naukowej Stan środowiska miasta i rejonu Szczecina – zagrożenia i ochrona (1993), w której 32 autorów, specjalistów różnych dziedzin, przedstawiło w syntetyczny sposób wyniki badań przeprowadzonych po drugiej wojnie światowej na ziemi szczecińskiej. Jednym z celów było zaprezentowanie dorobku naukowców we wspólnym dziele monograficznym, zawierającym wszechstronną charakterystykę próbiematyki w aspekcie społeczno-etycznym, przyrodniczym, urbanistycznym, zdrowotnym, technicznym i ekonomicznym. Na sesji plenarnej 16.12.1993 r. autorzy książki zreferowali wiele tematów, a około 300 egzemplarzy zakupiono w sprzedaży promocyjnej.

Międzyuczelniany Komitet Ochrony Środowiska został przejęty w 1994 r. przez nową placówkę – Centrum Edukacji Ekologicznej PAN w Szczecinie, które jednak nie podtrzymuje współpracy z STN.

W grudniu 1994 r. plenarna sesja naukowa była poświęcona życiu i działalności Profesora Henryka Lesińskiego, organizatora Szczecińskiego Towarzystwa Naukowego – wieloletniego redaktora naczelnego i prezesa, który zmarł 8.08.1995 r. W ten sposób środowisko naukowe Szczecina złożyło hołd Jego oddaniu sprawom Towarzystwa, pracowitości i zaangażowaniu społecznemu.

Czterdziestą rocznicę utworzenia Szczecińskiego Towarzystwa Naukowego uświetniła uroczysta sesja plenarna, zorganizowana 3.12.1996 r. w Filharmonii Szczecińskiej pod patronatem Prezydenta Miasta Szczecina – Bartłomieja Sochańskiego. Z tej okazji została opublikowana monografia Ludzie nauki Szczecina w 50-leciu. Księga osiągnięć (pod red. J. Rutkowskiego, 1996). Po części oficjalnej i referatach wszyscy uczestnicy zostali zaproszeni na spotkanie koktajlowe, wymianę toastów i gratulacji.

Sytuacja finansowa Szczecińskiego Towarzystwa Naukowego uległa radykalnej bardzo niekorzystnej zmianie po przemianach w 1989 roku, wstrzymano bowiem dotację z Urzędu Wojewódzkiego. Doraźnym wyjściem z trudności stało się udostępnienie pomieszczeń przez STN Uniwersytetowi Szczecińskiemu, który ulokował tu swoje jednostki dydaktyczne, ponosząc jednocześnie koszty utrzymania siedziby Towarzystwa. W roku 1996, gdy powiększyła się baza lokalowa Uniwersytetu Szczecińskiego, umowa ta została rozwiązana. Mimo wszystko Szczecińskie Towarzystwo Naukowe stara się w tych nowych, niełatwych warunkach bytowych, nadal prowadzić swoją działalność statutową w przeświadczeniu o ważnej roli nauki w życiu społecznym oraz rozwoju regionu i kraju.

Podsumowując czterdziestoletni okres działalności Szczecińskiego Towarzystwa Naukowego, należy duży nacisk położyć na działalność wydawniczą, która zawsze należała do pierwszoplanowych zadań statutowych. Zamyka się ona wydaniem wielkiej liczby 248 prac monograficznych z następującym podziałem na wydziały: Wydział I Nauk Społecznych – 53 tytuły, Wydział II Nauk Przyrodniczych i Rolniczych – 103 tytuły, Wydział III Nauk Medycznych – 72 tytuły, Wydział IV Nauk Matematycznych i Technicznych – 16 tytułów, Wydział V Nauk Morskich – 4 tytuły. Ponadto opublikowano materiały z sesji naukowych, sprawozdania STN i różne tytuły o łącznej liczbie 39. „Szczecińskie Roczniki Naukowe", ukazały się w formie 17 zeszytów, w tym z zakresu nauk społecznych – 4 zeszyty, nauk przyrodniczych i rolniczych – 4 zeszyty, nauk medycznych – 4 zeszyty, nauk matematycznych i technicznych – 3 zeszyty (jeden w języku angielskim), nauk morskich – 2 zeszyty, zamieszczone w dziesięciu tomach (t. I-X) w latach 1986-1996. Każdy zeszyt zawiera 7 artykułów naukowych, prezentujących wyniki prac badawczych.